Ze zijn niet weg te denken uit het straatbeeld, hoogspanningslijnen. Deze elementen zijn noodzakelijk voor het de infrastructuur van het Nederlandse elektriciteitsnet echter hebben deze ook gevolgen voor de gezondheid.

Wat zijn elektrische en magnetische velden

Elektrische en magnetische velden ontstaan bij de productie, transport, distributie en het gebruik van elektriciteit. Deze “velden” hebben een bepaalde sterkte die wordt uitgedrukt in verschillende grootheden.

Elektrische velden: Een elektrisch veld ontstaat wanneer er een verschil in spanning is tussen een voorwerp en zijn omgeving. Deze velden zijn ook aanwezig op het moment dat het elektrische apparaat uitgeschakeld is, kortom, overal waar elektriciteitsleidingen lopen zijn er elektrische velden. De sterkte van een veld wordt uitgedrukt in Volt per meter (V/m).

Magnetische velden: Een magnetisch veld ontstaat wanneer er een elektrische stroom loopt. Dus als het elektrische apparaat is ingeschakeld. De magnetische veldsterkte wordt uitgedrukt in microTesla (µT), een miljoenste deel van de Tesla.

Hoogspanningslijnen

Hoogspanningslijnen zijn er in verschillende soorten en vermogens. Deze variëren in voltage van 110.000V tot 380.000V. Bij elk van deze hoogspanningslijnen zijn er andere magnetische velden;

Voltage                MicroTesla 1m boven maaiveld

380.000V             2 – 15 µT
220.000V             1 – 10 µT
150.000V              1 – 10 µT
110.000V              1 – 10 µT

Magnetische velden en gezondheid

De impact van hoogspanningslijnen op de gezondheid van de mens is een uitvoerig onderzocht onderwerp. Al vanaf de jaren ’70 wordt er wereldwijd onderzoek gedaan naar bovengrondse hoogspanningslijnen. Binnen de resultaten uit deze onderzoeken wordt er onderscheid gemaakt tussen effecten op korte en op lange termijn.

Korte termijneffecten

Korte termijneffecten kunnen optreden doordat de magnetische velden elektrische stromen in het lichaam opwekken. Als deze velden sterker dan een bepaalde waarde zijn, kan bijvoorbeeld de werking van zenuwen en spieren worden verstoord of kunnen lichtflitsen in het oog worden waargenomen. De Europese Unie heeft een referentieniveau aanbevolen van 100 microTesla; als dit niet wordt overschreden, kan worden aangenomen dat dergelijke korte termijneffecten niet optreden. In Nederland komen waarden boven de 100µT niet voor.

Langetermijneffecten

Uit langdurig internationaal onderzoek naar de gezondheidseffecten als gevolg van het leven in nabijheid van hoogspanningskabels komen er 3 verbanden naar voren;

Leukemie bij kinderen tot 15 jaar.
Uit de internationale onderzoeken en een additioneel onderzoek van de RIVM in 2001, komt een verband naar voren tussen het leven, langdurig verblijf, in de buurt van hoogspanningslijnen en een verhoogde kans op leukemie bij kinderen tot 15 jaar. Met langdurig verblijf wordt een periode van blootstelling bedoeld van 14-18 uur per dag gedurende een periode van minimaal 1 jaar lang. Waarbij de magnetische veldsterkte een waarde van 0,5µT overstijgt.

Dit verband is echter niet met absolute zekerheid te verklaren en niet te vergelijken met een blootstelling aan een waarde van 100µT, daar deze waarde verboden is door de Europese Unie. Naast het ontbreken van de zekerheid over het verband tussen hoogspanning en leukemie is ook de oorzaak niet vast te stellen. Om deze redenen heeft de gezondheidsraad besloten geen adviserende maatregelen op te stellen om het leven bij hoogspanningslijnen te voorkomen.

Alzheimer
Onderzoekster Huss heeft onderzocht of meer mensen overlijden aan ziekten die het zenuwstelsel aantasten het verblijven als deze, in een straal van minder dan 50m, vanaf hoogspanningslijnen verblijven. Een voorbeeld daarvan is de ziekte van Alzheimer, waarbij de hersenen worden aangetast.

Vanuit het onderzoek wordt duidelijk dat er een mogelijk verband is tussen Alzheimer en het verblijven bij hoogspanningslijnen. Deze verbanden worden zichtbaar bij langdurig verblijf, 14-18 uur per dag, over een periode van 10 jaar. Bij kortere perioden zijn er geen verbanden aangetroffen. Voor de verbanden worden in het onderzoek geen verdere verklaringen afgegeven.

Voor de andere onderzochte zenuwaandoeningen (dementie, ALS, ziekte van Parkinson en MS), en de totale sterfte en het overlijden aan welvaartsziekten is geen aanwijzing voor een verhoging gevonden.

Volgens de Gezondheidsraad kan “geen conclusie over een oorzakelijk verband worden getrokken tussen Alzheimer en het verblijven in nabijheid van hoogspanningslijnen.

Pacemakers
In Finland is er onderzoek gedaan naar de invloed van hoogspanningslijnen op het ritme van pacemakers. Uit het onderzoek van Korpinen kan worden geconcludeerd dat een hoogspanningskabel van 400kV een verstoring in het hartritme kan veroorzaken, echter is deze kans klein. 1 op de 29 personen merkte een verandering in het hartritme toen deze in de stralingszone kwam. Hierbij is de mate van straling tijdens het onderzoek hoger dan de stralingen in Nederland. Ondanks het feit dat er verschillen zijn tussen de onderzoeksopzet en de werkelijke situatie in Nederland, laat het onderzoek zien dat elektromagnetische velden van hoogspanningslijnen in staat zijn om pacemakers te verstoren maar acht het Kennisplatform de kans hierop klein.

Regelgeving

Aan de hand van gedaan wetenschappelijk onderzoek zijn er richtlijnen opgesteld met betrekking tot het verblijven in de directe omgeving van hoogspanningslijnen. Hierbij is er een verschil gemaakt tussen nieuwbouw en bestaande bouwsituaties.

Basisbeperking voor blootstelling aan magnetische velden
Er zijn geen blootstellingslimieten voor elektrische velden. Zelfs bij zeer hoge veldsterktes zijn er geen negatieve effecten op de gezondheid gevonden. Voor statische magnetische velden is geen concreet biologisch effect aan te geven waarop limitering van blootstelling gebaseerd kan worden.

De regelgeving stelt als maximum bij kortdurende pieken in de blootstelling een magnetische veldsterkte voor, waarboven biologische effecten zijn aangetoond, evenals hinderlijke effecten (zoals misselijkheid en duizeligheid) bij mensen die zich in het veld bewegen. Bij blootstelling van alleen ledematen is een hogere maximale veldsterkte toelaatbaar.

Voor continue blootstelling hanteert de regelgeving veiligheidsfactoren, vanwege de relatief schaarse en deels tegenstrijdige wetenschappelijke gegevens.

Naast deze maximale veldsterkten heersend in verblijfsomgevingen adviseert de rijksoverheid; Zo min mogelijk situaties creëren waarbij gevoelige bestemmingen, zijnde scholen, kinderopvang en woningen (plekken waar kinderen langdurig verblijven), in de nabijheid (< 0.4 µT) van hoogspanningslijnen worden gerealiseerd; Deze regelgeving komt voort uit een voorzorgsbeleid. Ondanks de wetenschappelijke onzekerheden over de oorzaak, adviseert de Nederlandse overheid uit voorzorg om zo weinig mogelijk nieuwe situaties te laten ontstaan waarbij kinderen langdurig in de nabijheid van hoogspanningslijnen verblijven.

Conclusie

Vanuit veel internationaal wetenschappelijk onderzoek is er een verband aangetoond tussen de aanwezigheid van hoogspanningslijnen, magnetische velden, en bepaalde gezondheidsklachten. Deze verbanden zijn echter niet van dusdanige aard dat er een directe oorzaak kan worden aangewezen. Vanwege de grote hoeveelheid onderzoek die elk tot gelijkwaardige conclusies komen lijkt er geen gevaar voor de gezondheid. Om de mogelijke gevolgen van de blootstelling aan magnetische velden uit te sluiten adviseert de overheid om de positionering van hoogspanningslijnen en verblijfsgebieden dusdanig af te stemmen dat de sterkte van het magnetisch veld dusdanig is gereduceerd dat deze onder de ondergrens ligt van al het wetenschappelijk onderzoek.

Ondanks dat de invloed op het binnenklimaat nihil lijkt, lijkt deze aanpak mij persoonlijk ook de, enige, en beste strategie, wellicht zijn de verbanden uit de onderzoeken niet terecht maar het überhaupt nemen van een risico is op deze schaal niet acceptabel.